Klikdinges #153: Hoe schrijf je non-fictie?

Na twee maanden waarin de wereld op zijn kop stond, ontvang je weer een nieuwe Klikdinges. Ik heb me namelijk afgezonderd van alle ellende om een non-fictieboek te schrijven.

Waar ga ik het over hebben?

• Mijn 9 tips om non-fictie te schrijven

• 3 boeken en 4 Tiktok-accounts ter inspiratie

• Zie ik je op het NPO Podcastfestival?

Mijn afgelopen weken

Ik geef gelijk toe dat ik er een beetje omheen moet praten, want het is nog niet openbaar waar het boek waar ik momenteel aan werk over gaat. Dus vergeef me als ik daar een beetje vaag over doe.

In januari en februari ben ik begonnen met het schrijven van een journalistiek non-fictieboek. Eerder heb ik al het Handboek Internetresearch & Datajournalistiek geschreven, maar dat is echt een compleet ander genre. Voor dat handboek verzamelden Andrew Dasselaar en ik de beste onderzoeksmethoden en -tips, en probeerden we dat op begrijpelijke wijze uit te leggen. Maar een boek waarin je van begin tot eind een samenhangend verhaal moet schrijven (van ongeveer 80 tot 100 duizend woorden), dat is andere koek. Ik wil je even meenemen door hoe ik mijn proces heb ingericht.

Disclaimer: ik schrijf dit boek met iemand anders. Overal waar ik ik zeg, daar bedoel ik we. En dit is niet dè manier, maar mijn manier.

1) De basics. Hier zou je al een hele nieuwsbrief over kunnen schrijven, omdat dit zo’n lang en belangrijk proces is. Je begint met de hoofdvraag van je boek. Die moet je zo aantrekkelijk mogelijk formuleren, want dat is het haakje waar je lezers (en in eerste instantie een uitgever) op moeten aanslaan. Daar omheen schrijf je een korte samenvatting, de synopsis. En dat bouw je uit tot een eerste versie van je hoofdstukindeling. Je bepaalt het perspectief, aantal bladzijden, een mogelijke titel, etc. Alles om duidelijk te maken aan een eerste beoordelaar wat je eigenlijk wil maken.

2) Vervolgens moet je accepteren dat alles op elk moment kan veranderen. Als je met een mogelijke uitgever praat, dan heb je bovenstaande dus al voorbereid. Maar elke uitgever heeft haar eigen ideeën over jouw boek: de een wil een klassiek crimeverhaal, de ander een zoektocht naar iemands motivaties, en een derde vraagt of je de volgende tijdloze klassieker à la Truman Capote kunt schrijven. Mijn advies als je dit wil gaan doen: houd vast aan je kernidee, maar laat je ook vooral inspireren door dit soort gesprekken. Het merendeel van de uitgevers kan jouw idee op waarde schatten en geeft nuttig advies. Een goede eindredacteur zet je ook op nieuwe gedachten. En uiteraard is er niets zo veranderlijk als jezelf. Een passage die je vandaag fantastisch vindt, kun je de dag daarna niet aangluren. 😅

3) Met een beetje mazzel heb je een deal met een uitgever gescoord. Daarna komt een onderdeel waar ik me als datajournalist comfortabel bij voel: structuur. Met alleen een hoofdstukindeling ben je er namelijk nog lang niet: ook die wijzigt, en je moet binnen je hoofdstuk accenten aanbrengen. En de beste manier voor mij om dat te doen, is een avond met pizza, bier en veel Post-it’s te besteden. De grote truc is om in je boek een grote spanningsboog te leggen: wat is je hoofdvraag? Vervolgens wil je tussen enkele hoofdstukken een spanningsboog leggen: wat zijn de kleinere verhalen waaruit het grote verhaal is opgebouwd? En onze personages moeten een bepaalde ontwikkeling doormaken. En op dat laatste wil ik nog iets dieper ingaan.

4) Want tja, het is non-fictie. Dus het verhaal is wat het is, zou je zeggen. Voor een fictioneel personage kun je een zogeheten Hero’s Journey bedenken: iemand komt obstakels in zijn persoonlijke conflict tegen, hij/zij krijgt een flinke tegenslag, maar tegen het einde wordt alles opgelost (in de meest eenvoudige vorm). Voor non-fictie is het de uitdaging om zulke ontwikkelingen te gaan ontdekken. Maar zo’n Hero’s Journey geeft wel houvast om bepaalde gebeurtenissen te ontdekken. En ja, dat zal minder duidelijk zijn dan wanneer je volledig als fictief personage gaat schrijven. Maar dat is volgens mij juist de charme van non-fictie: de werkelijkheid is nu eenmaal rommelig en soms onverklaarbaar.

5) Dat betekent ook dat ik mijn interviews anders moet aanpakken. Ik moet naar de feiten vragen (zoals ik altijd doe), maar ik moet ook meer op de emo-kant zitten. Hoe voelde je je toen je dat besluit nam? En weet je nog waarom je eigenlijk die keuze nam? Je wil een aantal bladzijden lang in de wereld van bepaalde bestaande personages leven, dus dan moet je lezers ook de middelen geven om daarin mee te gaan.

6) Scènes zijn enorm belangrijk: een specifiek actiemoment in de tijd waarbij je elk detail moet kunnen beschrijven. Daarom heb ik ook interviews (en soms na afloop nog een tweede gesprek) gedaan waarin ik vroeg hoe een ruimte eruit zag. Was het een koude, warme, regenachtige of winderige dag? Hoe rook het daar? Zulke beschrijvingen (mits goed uitgevoerd) plaatsen je middenin een dramatisch moment.

7) Na al deze gesprekken heb ik voor elk belangrijk personages een aantal zaken opgeschreven. Allereerst het conflict: wat is hun interne drijfveer, en hoe worden ze door de wereld om hun heen daarin tegengehouden? Ook probeer ik te bedenken of ze belangrijke keuzes hebben gemaakt, en wat die keuzes over deze personen zeggen. Ten slotte wil je op het einde van het verhaal ook weten welke transformatie iemand heeft doorgemaakt: is iemand definitief veranderd nadat hij/zij dit heeft meegemaakt? Nogmaals, het is non-fictie, dus het is wat het is. Maar zelfs de kleinste verandering in iemands leven kan een thema zijn voor je boek. Het is goed om daar scherp op te zijn.

8) Voordat ik het vergeet: wat wordt het thema van je boek? Natuurlijk, je beschrijft in non-fictie een gebeurtenis die daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Maar een thema is niet een samenvatting van ‘toen gebeurde dit’. Welke boodschap geef je lezers mee? Wat beweegt jouw hoofdpersonen? En zit daar een les in waar je wijzer van wordt?

9) En vervolgens de belangrijkste stap: Schrijven, schrijven, schrijven. Tijdens mijn twee maanden werken heb ik ongeveer 50 duizend woorden opgeleverd aan onze eindredacteur, maar vermoedelijk het dubbele aantal (als het niet meer is) geschreven. Schrijven is schrappen: je moet iets op papier zetten voordat je weet of het werkt. Dat betekent dus ook dat je ontzettend veel tekst weer herschrijft of weggooit. Dat is een proces dat ik vreemd genoeg heel bevredigend vind. Die zoektocht naar de perfecte zin is de creatieve uitdaging die ik al een tijdje zocht.

Dit zijn uiteraard 9 reuzensprongen door een veel genuanceerder proces, maar hier vat ik mijn twee maanden wel redelijk mee samen. Ik heb het wiel ook niet uitgevonden, dus hier zijn wat inspiratiebronnen waar ik de afgelopen tijd flink wat frisse ideeën vandaan heb geplukt:

• Een Spoor Van Geweld - Mark O’Connel: Geen boek waarin veel actiemomenten zitten, maar wel fascinerend hoe de schrijver zijn twijfels, overwegingen en keuzes samenweeft met het verhaal van een klunzige moordenaar.

• She Said - Jodi Kantor, Megan Twohey: Het verhaal over de onthullingen rondom Weinstein. Je wordt door de schrijvers aan de hand meegenomen door de research.

• Sywerts Miljoenen - Jan-Hein Strop, Stefan Vermeulen: De combinatie tussen genadeloze feitelijkheid en smakelijke anekdotes in dit boek hebben me enorm geprikkeld.

• Een aantal Tiktok-accounts die ik volg: @ceemtaylor, @shawn_whitney, @storyandplot en @authorbrandonsanderson. Want ik wil mijn tips graag in korte video’s.

Genoeg over dat aanstaande boek. Daar ga ik je de komende maanden nog genoeg mee vervelen. Bij Pointer ben ik momenteel bezig met een paar vooronderzoeken om te checken waar ik tot eind mei mee aan de slag ga.

En heel gaaf: op zondag 23 maart staan ik, mijn collega Klaas den Tek en nog twee gave journalistieke podcastmakers op het NPO Podcastfestival. Wil je ons live horen vertellen hoe we Het Escortbedrog hebben gemaakt? Of wil je ons een brandende vraag stellen? Kom dan vooral langs.

Klikdingessen

Begin dit jaar was er ongelooflijk veel discussie over dit archief: mensen die vlak na de oorlog waren verdacht van collaboratie. De gegevens staan nu in een minder uitgebreide versie online dan oorspronkelijk was gepland, maar het is alsnog enorm de moeite waard om hier eens doorheen te vlooien.

De NOS presenteerde dit ineens als ‘een nieuwe manier om een journalistiek verhaal te vertellen’, wat een beetje raar was. Dit hebben ze al vaker gedaan. Maar goed, afgezien van de marketing hier omheen, is dit wel een gaaf opgemaakt verhaal.

Dan nog even twee extreem handige hulpmiddelen als je met OSINT bezig bent. Met Find That Spot kun je via een chatbot een exacte locatie proberen te vinden. Dus bijvoorbeeld: ik zie een foto vanaf een heuvel, waarop een dorp ligt met aan de linkerzijde een windmolen, in het midden een kerkje en rechts een opvallende woning met geel dak. SPOT gaat vervolgens voor je zoeken naar locaties die aan deze beschrijving voldoen.

En voor de GeoGuessr-nerdjes die hun skills willen aanscherpen, kun je deze guide doornemen. Alle opvallende uiterlijke kenmerken die je op een Streetview-afbeelding kunt aantreffen, worden hier per land uitgelegd. Ook handig als je een vermoeden hebt in welk land je een afbeelding kunt vinden, maar je zoekt nog naar een regio of stad.

Tja, dit is natuurlijk gewoon Luiejournalist, maar dan specifiek voor AI-tools 😅 erg handig overzicht als je snel een beeld wil krijgen van alle beschikbare websites en software op dit gebied.

Vind ik leuk

• Na 7 jaar is het deze guy gelukt om de juiste LED-kerstlichten te vinden (en legt uit waarom dat zo ingewikkeld is)

• Hoe kunnen personen en bedrijven miljoenen verdienen met iets als D&D?

• Deze verdwijningszaak werd opgelost dankzij Google Streetview

• Core memory unlocked: Adriano in PES6

• Eind-de-lijk staat Mea Culpa van Gojira (dat metal-nummer van de opening van de Olympische Spelen) zonder commentaar op YouTube

• Man plakt zijn X-fighter (Star Wars 🤩) aan een drone vast voor supergave beelden

• Henk Krol heeft wel weer genoeg schermtijd gehad voor dit jaar

• De redactie van Harper’s Bazaar schreef een artikel over de beste vijf Nederlandse boeken met ChatGPT 💩

• Wordt het grootste fan-account van Elon Musk gewoon door Musk bestuurd?

• En nog meer bewijs dat Musk een kneus is.

• Reminder: Facebook 👏 is 👏 trash 👏

• Herhaling van de reminder: Facebook 👏 is 👏 trash 👏

Tot de volgende editie.

Vind je deze nieuwsbrief tof? En vind je dat meer mensen Klikdinges moeten lezen? Stuur ze dan eens door naar www.klikdinges.nl.

Een andere manier om mij en jezelf te trakteren, is door een exemplaar van het Handboek Internetresearch & Datajournalistiek aan te schaffen. Via deze link krijg ik – als een van de schrijvers van dat handboek – een extra percentage van de verkoopprijs. Alvast bedankt! ❤️